Μια τεράστια αντικυκλωνική «ομπρέλα» καλύπτει αυτές τις μέρες σχεδόν ολόκληρη τη δυτική, κεντρική και νότια Ευρώπη. Ο χάρτης επιφανείας θυμίζει κλασικό Ω-block: ισχυρά υψηλά από τις Βρετανικές Νήσους μέχρι τις Άλπεις και την Ιβηρική, με τα συστήματα να εκτρέπονται βόρεια και νότια. Αυτές οι ράγες υψηλών πιέσεων γεννούν τις ημέρες της χρυσής, ακίνητης λιακάδας που κάθε λαός βάφτισε με το δικό του όνομα. Ας κάνουμε ένα ευρωπαϊκό οδοιπορικό στα «μικρά καλοκαίρια» του φθινοπώρου και στο τέλος ας δούμε τι σημαίνουν για την Ελλάδα τις επόμενες ημέρες.

Ηνωμένο Βασίλειο – St Luke’s Little Summer και Indian Summer

Στη Βρετανία, το σύντομο γλυκό διάλειμμα του Οκτωβρίου είναι γνωστό ως St Luke’s Little Summer (γύρω στις 18 Οκτωβρίου, εορτή του Αγίου Λουκά). Σε πιο πλατιά χρήση βρίσκεται και ο αμερικανικής προέλευσης όρος Indian Summer για οποιαδήποτε όψιμη καλοκαιρία από τέλη Σεπτεμβρίου ως Νοέμβριο. H Τυπική εικόνα είναι αυτή που διακρίνουμε στον παραπάνω χάρτη με αντικυκλωνική ράχη πάνω από τις Βρετανικές Νήσους, ομίχλες/ομίχλη ακτινοβολίας τα πρωινά, διάφανη λιακάδα το μεσημέρι, θερμοκρασίες 16–20°C. Οι ακτές της Μάγχης επωφελούνται περισσότερο, ενώ η βόρεια Σκωτία συχνά μένει στο «χείλος» του μπλοκ με διαλείπουσες διέλευσεις νεφώσεων.

Σκανδιναβία – Brittsommar

Στη Σουηδία, Νορβηγία και τη Δανία μιλούν για Brittsommar (το «καλοκαίρι της Αγίας Britta»), γύρω στις 7 Οκτωβρίου. Πρόκειται για πρώιμο «μίνι καλοκαίρι» μετά τις πρώτες ψυχρές εισβολές. Μετεωρολογικά έχουμε σταθερό αντικυκλώνα στη Βαλτική, ξηρή αέρια μάζα, και μεγάλες θερμοκρασιακές διακυμάνσεις μέρας-νύχτας, καθώς και πρωινές ομίχλες στις κοιλάδες. Το Brittsommar έχει μια νοσταλγική και ποιητική διάσταση στη σκανδιναβική κουλτούρα. Πολλοί ποιητές και συγγραφείς το περιγράφουν ως «το τελευταίο χαμόγελο του ήλιου πριν τη σιωπή του χιονιού». Σουηδικά τραγούδια και παραμύθια συνδέουν την περίοδο αυτή με ευγνωμοσύνη, ηρεμία και προετοιμασία για τον χειμώνα.

Γερμανία–Αυστρία–Ελβετία – Altweibersommer («Χρυσό καλοκαιράκι»)

Μεταξύ 20 Σεπτεμβρίου και στα μέσα του Οκτωβρίου, οι χώρες της Κεντρικής Ευρώπης ζουν το Altweibersommer. Ο ουρανός καθαρίζει, λεπτές αράχνες ασημίζουν στα λιβάδια, και το φως γίνεται «χρυσό». Ιδιαίτερο στη Γερμανία οι κοιλάδες της νότιας Βαυαρίας βλέπουν πολλές ώρες ηλιοφάνειας όταν φυσά Föhn στις υπήνεμες πλαγιές των Άλπεων, με θερμοκρασίες που σκαρφαλώνουν στους 22–25°C. Το Altweibersommer έχει μια ιδιαίτερα ρομαντική και στοχαστική θέση στην ευρωπαϊκή παράδοση. Είναι η τελευταία ανάσα της φύσης πριν το μακρύ σκοτάδι του χειμώνα. Συμβολίζει τη σοφία και την ωριμότητα (όπως οι ηλικιωμένες γυναίκες που «γνέθουν το φως»).Οι Γερμανοί λένε: “Der Altweibersommer ist der zweite Frühling des Jahres.” (Το χρυσό καλοκαίρι είναι η δεύτερη άνοιξη του χρόνου.) Πολλοί ζωγράφοι και ποιητές — από τον Goethe ως τον Rilke — χρησιμοποίησαν το φαινόμενο ως σύμβολο της γαλήνης, της παρακμής αλλά και της ομορφιάς του τέλους.

Γαλλία – Été de la Saint-Denis / Saint-Martin

Στη Γαλλία υπάρχουν δύο «παράθυρα»: γύρω στις 9 Οκτωβρίου (Saint-Denis) και το γνωστό Été de la Saint-Martin γύρω στις 11 Νοεμβρίου. Το δεύτερο είναι πιο κοντά στο μεσογειακό μας «του Αγίου Μαρτίνου». Και εκεί επικρατεί ισχυρός αντικυκλώνας δυτικά και κεντρικά, έχουμε πρωινές ομίχλες στον Λίγηρα και την Μπουργουνδία, διαυγή λιακάδα στην Οξιτανία και την Προβηγκία. Ιβηρική – Veranillo de San Miguel / San Martín Στην Ισπανία, το Veranillo de San Miguel (γύρω στις 29 Σεπτεμβρίου) ανοίγει το χορό, ενώ ο San Martín (11 Νοεμβρίου) κλείνει το φθινοπωρινό «δίπτυχο». Δημιουργούνται  ισχυρά υψηλά στον Ατλαντικό με ροή βορειοανατολική , έχουμε καθαρό ουρανός στην ενδοχώρα, και θαλάσσια αύρα που κρατά τις παραθαλάσσιες ζώνες πιο ήπιες.

Ιταλία – Estate di San Martino

Το πιο «κλασικό» μεσογειακό «μικρό καλοκαίρι» πέφτει γύρω στις 11 Νοεμβρίου. Παροιμιακά «κρατά τρεις μέρες και λίγο» και συχνά συμπίπτει με αποσταθεροποίηση στα δυτικά ιταλικά νερά όταν ο αντικυκλώνας γέρνει ανατολικά. Επκρατεί λιακάδα στον Πάδο, ομίχλες στην Πιανουρα Πάντανα και ήπιοι βοριάδες στην Αδριατική.

Κεντρικοανατολική Ευρώπη – Πολωνία, Τσεχία, Ουγγαρία

Εδώ μιλούν για Złota Polska Jesień («χρυσό πολωνικό φθινόπωρο») και αντίστοιχες ονομασίες. Η περίοδος εμφανίζεται πιο νωρίς (τέλη Σεπτεμβρίου–αρχές Οκτωβρίου), με καθαρό κρύο το πρωί και θερμές, κρυστάλλινες ημέρες.

Βαλτική – Bobų vasara (Λιθουανία)

Στη Λιθουανία το «καλοκαίρι των γιαγιάδων» εμφανίζεται 15–25 Σεπτεμβρίου με γαλήνη, ήλιο, λεπτές νεφώσεις και θερμοκρασίες που θυμίζουν Σεπτεμβριανό μεσημέρι της Μεσογείου.

Ελλάδα – «ευδεία» και του Αγίου Δημητρίου

Στη χώρα μας ζούμε ήδη τις μέρες της ευδείας. Καθαρή ατμόσφαιρα, ασθενείς ανέμους , θερμοκρασίες λίγο κάτω από τις κανονικές στην αρχή και σταδιακή άνοδο τα μεσημέρια με  μεγάλες διαφορές μέρας-νύχτας. Παραδοσιακά μιλάμε για το «καλοκαιράκι του Αγίου Δημητρίου» γύρω στις 26 Οκτωβρίου, ενώ και το του Αγίου Μαρτίνου (11/11) συχνά χαρίζει τριήμερο γλυκιάς καλοκαιρίας.

ΑΛΛΟ ΤΟ ΓΑΙΔΟΥΡΟΚΑΛΟΚΑΙΡΟ ΚΑΙ ΑΛΛΟ ΤΟ ΚΑΛΟΚΑΙΡΑΚΙ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ

Η ετυμολογική ερμηνεία της λέξης γαιδουροκαλόκαιρο  προέρχεται από την παράδοση , καθώς το γαϊδούρι είναι ουσιαστικά για ένα πεισματάρικο ζώο, το οποίο συχνά καρφώνει τα πόδια του σε ένα σημείο και δεν κινείται παρά τις υποδείξεις του ιδιοκτήτη του. Έτσι, λοιπόν, και σε αυτή την περίπτωση ο λαός θεωρεί ότι το  το καλοκαίρι «πεισμώνει» και δε θέλει να φύγει ακόμη κι αν βρισκόμαστε μια ανάσα από την έλευση του Νοεμβρίου. Η λέξη γαϊδουροκαλόκαιρο παραπέμπει σε ένα καλοκαίρι μακρόσυρτο που αρνείται με πείσμα να μας εγκαταλείψει, κλέβοντας μέρες και εβδομάδες από τον Σεπτέμβριο και ενίοτε από το πρώτο μισό του Οκτωβρίου . Σε αντίθεση με το γαϊδουροκαλόκαιρο, το καλοκαιράκι του Αγίου Δημητρίου είναι ευχάριστο ,διότι έχουν προηγηθεί κάποια κρύα και βροχές . Έρχεται να αλλάξει για λίγο το σκηνικό του καιρού και είναι η τελευταία αναλαμπή του καλοκαιριού, ένα δώρο της φύσης για τις τελευταίες προετοιμασίες των ανθρώπων πριν από τον οριστικό ερχομό του χειμώνα. Είναι, "οι αλκυονίδες ημέρες του φθινοπώρου" 

Γιατί συμβαίνουν; Η «συνταγή» των μικρών καλοκαιριών

Κοινός παρονομαστής είναι ο αντικυκλώνας , η απουσία μετώπων και οι ασθενείς άνεμοι με ομίχλες ακτινοβολίας που διαλύονται ως το μεσημέρι. Υπάρχει επίσης χαμηλή υγρασία και καθαρή ορατότητα που προκαλεί το περίφημο «χρυσό φως» που κάνει τα δάση να λάμπουν. 

Η συγκυρία των επομένων ημερών και το Ω-μπλοκ

Το μοτίβο προς τα μέσα της ερχόμενης εβδομάδος θα είναι κλασικό Ω-block με τις υψηλές πιέσεις κεντραρισμένες από τις Βρετανικές Νήσους και τη Γαλλία έως την Ιβηρική/Άλπεις, με τα χαμηλά να κινούνται περιμετρικά. Στη Δυτική- Κεντρική Ευρώπη το Altweibersommer βρίσκεται σε πλήρη εξέλιξη – πολλές ώρες λιακάδας, θερμοκρασίες 18–24°C, και ομίχλες τις πρωινές ώρες . Στη Σκανδιναβία: πιο οριακά, ανάλογα με τη θέση του μπλοκ , με διάκενα νεφώσεων και ηλιοφάνειας εναλλάξ. Από την Ανατολική Ευρώπη θα έχουμε κάθοδο ψυχρών μαζών και ανώτερων διαταραχών.  Η διάταξη αφήνει «δίοδο» στην κεντρική Μεσόγειο στον αυλώνα (στη διαταχή του χάρτη) να δημιουργηθούν χαμηλά που θα μπορέσουν να "γλιστρήσουν" ανατολικά , κάτω από το μπλοκ.

Τι σημαίνει αυτό για την Ελλάδα

Παρότι το μπλοκ είναι εντυπωσιακό, δεν αναμένεται να μας επηρεάσει έντονα. Θα έχουμε  βέβαια πτώση θερμοκρασίας και  στη συνέχεια διατήρηση κάτω από τα κανονικά επίπεδα κατά 4 περίπου βαθμούς Κελσίου. Για να γίνω πιο συγκεκριμένος , θυμίζω οτι οι κανονικές μέγιστες θερμοκρασίες για την Αθήνα τον Οκτώβριο βρίσκονται στους 24 βαθμούς Κελσίου , συνεπώς πρακτικά τις επόμενες ημέρες θα βρισκόμαστε περί τους 20 βαθμούς. Στο παρακάτω μετεώγραμμα παρουσιάζεται η τάση της θερμοκρασίας στα 850 hPa  . 

H στάθμη των 850 hPa (1500m) χρησιμοποιείται συχνά για την ανάλυση των θερμοκρασιακών μεταβολών στο κατώτερο στρώμα της ατμόσφαιρας. Αξίζει να σημειωθεί ότι η τελική διαμόρφωση της θερμοκρασίας στην επιφάνεια επηρεάζεται από παράγοντες όπως η παρουσία ή απουσία νεφών, καθώς και η ένταση και η διεύθυνση του ανέμου.H πτώση της θερμοκρασίας θα περιοριστεί κυρίως στα Βόρεια Βαλκάνια , όπως διακρίνεται στο βίντεο που ακολουθεί 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Από τα μέσα της επόμενης εβδομάδας, έχουμε αυξημένες πιθανότητες για νέα βροχοφόρα περάσματα απο τα δυτικά προς τα ανατολικά , δηλαδή το τυπικό μεσογειακό σενάριο Παραπάνω η εβδομαδιαία προοπτική υετού από 13 εως και 20 Οκτωβρίου , δίνει τις περισσότερες βροχές κυρίως στα δυτικά της χώρας μας . Παρακάτω ακολουθεί και το σχετικό βίντεο με τον εξάωρο υετό ανά τρίωρο έως και τις 20 Οκτωβρίου.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Μικρό λεξικό των «φθινοπωρινών καλοκαιριών»
St Luke’s Little Summer (UK) – γύρω στις 18/10.
Brittsommar (Σκανδιναβία) – περί την 7/10.
Altweibersommer (DE/AT/CH) – 20/9 με 15/10.
Été de la Saint-Martin (FR) – γύρω στις 11/11.
Veranillo de San Miguel / San Martín (ES) – 29/9 και 11/11.
Estate di San Martino (IT) – γύρω στις 11/11.
Bobų vasara (LT) – 15–25/9.
Καλοκαιράκι του Αγίου Δημητρίου (GR) – γύρω στις 26/10 (και συχνά του Αγ. Μαρτίνου 11/11).

Τα φθινοπωρινά καλοκαίρια είναι ο κοινός "ποιητικός" τρόπος να ονομάζουμε ένα απολύτως μετεωρολογικό μοτίβο. Ισχυρά υψηλά, καθαρή ατμόσφαιρα, γλυκές μέρες. Η Ευρώπη τα γιορτάζει με δικούς της Αγίους και δικές της λέξεις. Στην Ελλάδα , μετά από μια ανάσα ευδείας και ήπιων θερμοκρασιών, η Μεσογειακή δίοδος μένει ανοιχτή και τα συστήματα από την κεντρική Μεσόγειο φαίνεται να βρίσκουν δρόμο προς τα ανατολικά – με βροχές στη χώρα μας στα μέσα της ερχόμενης εβδομάδας. Οι βροχές αυτές φαίνεται να επηρεάζουν κυρίως τα δυτικά, μέχρι τότε όμως,  απολαμβάνουμε τη λιακάδα και ετοιμαζόμαστε για την επόμενη πράξη του φθινοπώρου.

Θεόδωρος Ν. Κολυδάς
Διευθυντής Τομέα Υδρομετεωρολογίας και Φυσικών Καταστροφών εργαστηρίου Assist Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης - Mετεωρολόγος Star Channel - Πρώην Διευθυντής Εθνικού Μετεωρολογικού Κέντρου ΕΜΥ - Μέλος της Επιστημονικής Επιτροπής της Έδρας UNESCO Con-E-Ect