Η Υπαπαντή στη Θεολογία, την Παράδοση και τη Λαογραφία ( Ημέρα της Μαρμότας & Candlemas day)

Η Υπαπαντή του Κυρίου είναι μία από τις 12 μεγάλες γιορτές  της Ορθόδοξης Χριστιανικής Εκκλησίας. Προχριστιανικά το σκοτάδι, ο χειμώνας και η λεχώνα εθεωρούντο πράγματα δαιμονικά (ακάθαρτα), που έπρεπε με τη Μαγεία να εξορκιστούν. Αντίθετα, η άνθηση της Φύσης, της Γης , του αέρα και της φωτιάς, ήταν κάτι το επιθυμητό (άρα και θεϊκό). Οι Ειδωλολάτρες  είχαν αφιερώσει πολλές γιορτές για να τιμήσουν το φως (Ήλιο, Σελήνη), που συμβολιζόταν με τη φωτιά-φλόγα (κερί). Μεταξύ αυτών εξέχουσα θέση κατείχε η Candlemas η Imbolog , χρονικό σημείο στις αρχές Φεβρουαρίου μεταξύ χειμερινού ηλιοστασίου και εαρινής ισημερίας, όπου ο Ήλιος βρίσκεται στον αστερισμό του Ιχθύος, δηλ. το μεγάλωμα (ενδυνάμωση) του φωτός μετά τη σκοτεινιά του χειμώνα 

Στη θρησκεία των Εβραίων και στις παραδόσεις τους το πρωτότοκο αρσενικό παιδί θεωρούνταν δώρο του Θεού  και γι’ αυτό μετά από ένα μήνα από τη γέννηση του το πήγαιναν οι γονείς του στο ναό.  Για σαράντα ημέρες μετά από τη γέννηση του παιδιού η μητέρα καθίστατο "ακάθαρτη" και δεν μπορούσε να πάει στον ναό . Εάν το παιδί ήταν κορίτσι τότε η μητέρα ήταν ακάθαρτη για 80 ημέρες . Τότε γινόταν μία ειδική τελετή στο ναό. Αυτό γινόταν σύμφωνα με τις αντιλήψεις της εποχής της γέννησης του Χριστού , περίπου όπως ισχύει μέχρι και σήμερα στην Ορθόδοξη Εκκλησία, όπου η μητέρα την τεσσαρακοστή ημέρα παίρνει το βρέφος και πηγαίνουν στο ναό για να αναγνωσθεί ειδική ευχή από τον ιερέα

Ο Χριστιανισμός στα χρόνια που ακολούθησαν ήθελε να πει στούς παγανιστές ότι όπως ανέμεναν παλαιότερα τον Ήλιο, θα πρέπει πλέον να αναμένουν τον Χριστό. Ακριβώς όπως Τον πρόσμενε και τελικά αξιώθηκε να Τον πάρει στην αγκαλιά του ο δίκαιος Συμεών. Με τον τρόπο αυτό, η Εκκλησία συνδύαζε το φυσικό φως (Ήλιος) με το πνευματικό (Χριστός), αντικαθιστώντας ΄πλέον τη λατρεία της κτίσης (Φύσης) με τη λατρεία του Κτίσαντα (Δημιουργού Θεού). Παρακάτω θα δούμε πως καθιερώθηκε η ημέρα της Υπαπαντής στο Βυζάντιο αλλά και στη Δύση 

Πρώτη πηγή της εορτής της Υπαπαντής βρίσκεται στο "Οδοιπορικόν των Αγίων Τόπων", που είναι και γνωστό με το όνομα "Οδοιπορικόν της Αγίας Συλβίας της Ακυτανίας" ("Sanctae Silviae Aquitanae, Peregrination ad Loca Sancta"). Στο 26ο κεφάλαιό του περιγράφεται με κάθε λεπτομέρεια ο εορτασμός της Υπαπαντής. Γράφτηκε περίπου το 385-388 ή και λίγο αργότερα προς το τέλος του δ΄ αιώνα, στην Κωνσταντινούπολη από ευσεβή προσκυνήτρια. Πιθανόν να ήταν η Συλβία ή η Αιθερία (Εγερεία και Ευχερία) και η γλώσσα στην οποία γράφτηκε είναι η Λατινική. 

Η ΚΑΘΙΕΡΩΣΗ ΤΗΣ ΕΟΡΤΗΣ ΣΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ

Για μια περίοδο πάνω από έναν αιώνα στην Ανατολή δεν είχαμε καμία πληροφορία για την εξέλιξη της εορτής της Υπαπαντής. Λίγο αργότερα, όμως, έχουμε μία επίσημη αναφορά από τον αυτοκράτορα Ιουστινιανό. Ύστερα από δικό του αυτοκρατορικό διάταγμα, το οποίο έγινε γνωστό σε όλο το Βυζάντιο, η εορτή της Υπαπαντής από μία μικρή εορτή γενικεύεται και τιμάται με πανηγυρικό τρόπο. Εισήχθη στην Κωνσταντινούπολη και κατατάχθηκε τότε μεταξύ των δεσποτικών εορτών. Κατά το έτος εκείνο, όμως, που θεσπίστηκε η εορτή της Υπαπαντής από τον Ιουστινιανό σε όλο το Βυζάντιο το 531 μ.Χ.,ξέσπασε φρικτός λιμός,κατά τον οποίο η θνησιμότητα ήταν πολύ μεγάλη. Ο Αυτοκράτορας λοιπόν, επηρεασμένος από αυτή τη μεγάλη καταστροφή που βρήκε την πόλη του εκμεταλλεύτηκε αυτό το γεγονός και για να εκδηλώσει την ευσέβειά του όρισε πανηγυρική εκδήλωση προς τιμή της Υπαπαντής στις 2 Φεβρουαρίου από τις 14 που εορταζόταν μέχρι τότε . Αυτό το έκανε κατά το δέκατο τέταρτο έτος της βασιλείας του. 

Στη Δύση η εορτή καθιερώθηκε από τον Πάπα Γελάσιο.  Και αυτό γιατί την εποχή εκείνη στις οδούς της Ρώμης από τις 15 Φεβρουαρίου και εξής εορτάζονταν με άσεμνα τραγούδια, χορούς και χειρονομίες οι εθνικές εορτές των «Λουπερκαλίων» Ο συγκεκριμένος όμως πάπας ήθελε να καταπολεμήσει αυτές τις άσεμνες εορτές, αντικαθιστώντας τες με χριστιανικά έθιμα. Έτσι, εισήγαγε στη θέση τους την εορτή της Υπαπαντής.  Θυμίζουμε ότι τα Λουπερκάλια ήταν μια από τις παλαιότερες ρωμαϊκές γιορτές που τελούνταν κάθε χρόνο προς τιμήν του Λούπερκους, πρώιμου θεού της γονιμότητας στη ρωμαϊκή μυθολογία. Τα Λουπερκάλια γιορτάζονταν σε πολλές πόλεις της Ιταλίας και της Γαλατίας. Ο Λούπερκους ήταν προστάτης των βοσκών και συνδεόταν με το θηλασμό και την ανατροφή του Ρωμύλου από τη Λύκαινα. Οι αρχαίοι Έλληνες συγγραφείς, μάλιστα, και οι συνεχιστές τους θεωρούσαν τη γιορτή αφιερωμένη στο θεό Πάνα και ως πρώτο εισηγητή της τον Αρκάδα Εύανδρο, στην προσπάθειά τους να ταυτίσουν ρωμαϊκές θεότητες με αντίστοιχες ελληνικές. Υπενθυμίζουμε πάντως  ότι άλλη μία εθνική εορτή που αντικαταστάθηκε από χριστιανική ήταν τα «Saturnalia» (17-23 Δεκεμβρίου), που τη θέση τους έλαβε η εορτή των Χριστουγέννων στις 25 Δεκεμβρίου 

Φωτο : H εκκλησία της Υπαπαντής στην Κέρκυρα

Η ΥΠΑΠΑΝΤΗ ΣΤΗΝ ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΤΩΝ ΛΑΩΝ ΚΑΙ ΣΤΗ  ΜΕΤΕΩΡΟΛΟΓΙΑ -ΤΑ ΣΥΜΟΓΙΟΡΤΑ

Οι εορτές των πρώτων ημερών του μήνα Φεβρουαρίου αποτελούν μία σημαντική περίοδο, που ο λαός την ονομάζει ״Συμόγιορτα״. Αυτές οι εορτές είναι Του Αγίου Τρύφωνος, της Παναγίας Υπαπαντής ή Υπακοής , του Αγίου Συμεών του Θεοδόχου , που είναι και ο προστάτης των εγκύων και τέλος, η εορτή του Αγίου Ισιδώρου του Πηλουσιώτου. Επίσης ο Φεβρουάριος είναι ο πιο κατάλληλος μήνας για να κλαδευτούν τα αμπέλια. Γι’ αυτό το λόγο εκτός από Μικρός ή Κουτσός μήνας ονομάζεται και Κλαδευτής. Η πρώτη εορτή αυτού του μήνα είναι του Αγίου Τρύφωνος, ο οποίος είναι και ο προστάτης των αμπελιών και των αγρών.Τα ״Συμόγιορτα״ σηματοδοτούν ουσιαστικά το τέλος των χειμερινών εορτών.Αυτό σημαίνει ότι σταματούν οι αργίες και οι σχόλες του χειμώνα. Επάνω σε αυτό βασίζεται και λέγεται η εξής παροιμία από το λαό: «Η Παναγιά η Παπαντή μαζώνει τις γιορτές με τ’ αντί»

ΓΙΑΤΙ ΚΑΝΟΥΝ "ΠΡΟΓΝΩΣΕΙΣ"; 

Τα σημάδια του καιρού και η σύνδεση της ημέρας με τον Ρωμαικό θεό τον Λούπερκους -που ήταν προστάτης το βοσκών- παρέμειναν στις παραδόσεις και στις συνήθειες των ανθρώπων και σε συνδυασμό ότι αυτή την περίοδο ο Ήλιος βρίσκεται στον αστερισμό του Ιχθύος, δηλ. το μεγάλωμα οι άνθρωποι ανέκαθεν αυτή την ημέρα "προέβλεπαν " και την συνέδεαν με τις μεταβολές του καιρού για τις επόμενες ημέρες. Χαρακτηριστικά λέγεται ότι: «Καλοκαιριά της Παπαντής, μαρτιάτικος χειμώνας». Κατά τη λαογραφία στις 3 Φεβρουαρίου οι γυναίκες που είναι έγκυες, από όλη την Ελλάδα δεν πρέπει να κάνουν καμία εργασία εκείνη την ημέρα και να μην αγγίξουν κανένα αιχμηρό αντικείμενο, όπως μαχαίρι ή σίδερο γιατί ο άγιος Συμεών θα στιγματίσει το βρέφος που βρίσκεται μέσα στην κοιλιά στο πρόσωπο 

Στην Ελλάδα επίσης σε πολλές περιοχές  λένε πως ότι μέρα κάνει στη γιορτή της Υπαπαντής έτσι θα ακολουθήσει και ο καιρός τις επόμενες 40 ημέρες.  Στην Κρήτη ωστόσο λένε κάτι διαφορετικό: πως αν κάνει καλό καιρό αυτή τη μέρα τότε ο χειμώνας θα κρατήσει πολύ ακόμα (φαίνεται κρατάνε το "άλλο μοντέλο"  πρόβλεψης,  το  Αμερικάνικο Σύστημα της Μαρμότας) όπως θα δούμε παρακάτω ! 

Στη Μακεδονία είχαν ως συνήθεια την παραμονή των Χριστουγέννων να τοποθετούν μια άσπρη πέτρα, μέσα στο τζάκι, ώστε η οικογένεια να περάσει μια άσπρη, δηλαδή καλή, χρονιά. Αυτή την πέτρα την έπαιρναν την ημέρα της Υπαπαντής και την πήγαιναν στο χωράφι πιστεύοντας πως έχει τη δύναμη να αποτρέψει τη χαλαζόπτωση κι άρα την καταστροφή της σοδειά τους .

Στις ΗΠΑ κάθε χρονιά πλήθος ατόμων συγκεντρώνεται στο Punxsutawney της Πενσιλβάνια και ετοιμάζεται να παρακολουθήσει τις κινήσεις μιας μαρμάτας (του Φιλ). Γιατί το κάνουν αυτό; Γιατί θεωρούν ότι οι κινήσεις του εν λόγω σκίουρου προβλέπουν το πότε θα τελειώσει ο χειμώνας! Θεωρούν ότι η μαρμότα, που είναι ένα είδος μεγαλόσωμου σκίουρου, προβλέπει τον καιρό όταν ξυπνά από τη χειμερία νάρκη και κάνει την πρώτη προσπάθεια να ξεμυτίσει από τη φωλιά της. Αν η μέρα είναι συννεφιασμένη και δεν μπορέσει να δει τη σκιά της,βγαίνει τελείως από τη φωλιά, κάτι που ερμηνεύεται πως η άνοιξη βρίσκεται κοντά. Αν όμως η μέρα είναι ηλιόλουστη και δει τη σκιά της, η μαρμότα ξαναμπαίνει στη φωλιά, γεγονός που σημαίνει ότι ο χειμώνας θα διαρκέσει ακόμα έξι εβδομάδες. Το έθιμο το έφεραν στο Νέο Κόσμο Γερμανοί μετανάστες τον 18ο αιώνα από το 1887 .

Υπάρχουν παρατηρητές του φαινομένου, που δίνουν ονόματα στις μαρμότες και καταγράφουν τα ποσοστά επιτυχίας των μετεωρολογικών προβλέψεών τους.

Πρόσφατη έρευνα της Εθνικής Υπηρεσίας Κλιματικών Δεδομένων των ΗΠΑ έδειξε ότι οι επιτυχημένες προβλέψεις της μαρμότας δεν ξεπερνούν το 40%. Η τελευταία φορά που ο Φιλ προέβλεψε επιτυχώς τον καιρό ήταν το 2016 όταν δεν είδε τη σκιά του !

Η ΗΜΕΡΑ ΤΗΣ ΜΑΡΜΟΤΑΣ ΣΤΗΝ ΠΟΙΗΣΗ 

Για την "επιτυχία" των προγνώσεων με την μέθοδο της μαρμότας , υπάρχει ένα Σκωτσέζικο ποίημα που αναφέρει χαρακτηριστικά σε αυτή την ημέρα που καλείται και Candlemas Day

As the light grows longer
The cold grows stronger
If Candlemas be fair and bright
Winter will have another flight
If Candlemas be cloud and snow
Winter will be gone and not come again.
A farmer should on Candlemas day
Have half his corn and half his hay
On Candlemas day if thorns hang a drop
You can be sure of a good pea crop

H ΗΜΕΡΑ ΤΗΣ ΜΑΡΜΟΤΑΣ ΣΤΟΝ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟ 

Οι περισσότεροι βέβαια γνωρίζουν τη μέρα μέσα από την ταινία του Χάρολντ Ράμις με τον αγαπημένο μας Μπιλ Μάρεϊ. Στη «Μέρα της Μαρμότας» (1993), ο Μάρεϊ υποδύεται έναν εγωπαθή μετεωρολόγο που αναλαμβάνει απρόθυμα την αποστολή να μεταδώσει για το τηλεοπτικό δίκτυο στο οποίο εργάζεται την παραδοσιακή γιορτή της Πενσιλβάνια. Ενώ, ωστόσο, ανυπομονεί να ξεμπερδεύει με την όλη αγγαρεία, βρίσκεται ξαφνικά μπλεγμένος σε μία ανεξήγητη χρονική λούπα που τον υποχρεώνει να ζει την ίδια ημέρα ξανά και ξανά.

Πάντως η Ημέρα της Μαρμότας είναι μια σχετικά καινούργια έκφραση, η οποία πλέον χρησιμοποιείται μεταφορικά για να περιγράψει μια δυσάρεστη κατάσταση που επαναλαμβάνεται συνεχώς όπως στην ταινία . Δηλαδή όπως ένας σύγχρονος φίλος του χιονιού ο οποίος, παρακολουθώντας καθημερινά τα μοντέλα και δεν βλέπει φως στο τούνελ και βεβαίως 'υπεύθυνη"  για τη διάδοση αυτής της σημασίας , είναι η ομότιτλη κινηματογραφική ταινία.

Την Τρίτη πάντως θα αρχίσει να βελτιώνεται ο καιρός στη χώρα .  Οι παροιμές λένε "Καλοκαιριά της Παπαντής , Μαρτιάτικος χειμώνας" Θα επαληθευτεί άραγε η Λαική Σοφία;

ΜΕΤΕΩΡΟΛΟΓΙΚΑ ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟ 

Με μια μετεωρολογική στατιστική προσέγγιση ο καιρός που επικρατεί το Φεβρουάριο παρουσιάζει μεγάλες μεταβολές και συχνά ισχυροί χιονιάδες διαδέχονται  περιόδους καλοκαιρίας και το αντίθετο. Επειδή πολλές φορές ο μήνας αυτός φαίνεται να μην ξέρει τι κάνει με τον καιρό, σε ορισμένα μέρη αποκαλείται Μεθυσμένος. Στις μετεωρολογικές παροιμίες του Φεβρουαρίου εκφράζεται το απρόβλεπτο των καιρικών διαθέσεών του, αλλά και η ελπίδα ότι, όπως και να έχουν τα πράγματα, ο χειμώνας τελειώνει και έρχεται η άνοιξη. Σε προηγούμενο άρθρο μας δώσαμε την προοπτική του καιρού για το πρώτο δεκαήμερο του Φεβρουαρίου που όλα τα στοιχεία δείχνουν ότι θα κυλήσει ζεστό. Ομως ο μήνας μπορεί τελικά να έχει άλλες διαθέσεις για την συνέχεια .... 

Στην Αθήνα, το ρεκόρ των ελάχιστων θερμοκρασιών κρατάει από τις 16-2-1934 (Γεωπονική Σχολή) -10,4 οC , Ζάππειο -7,4 οC), ενώ οι ισχυρότερες χιονοπτώσεις των τελευταίων 25 ετών σημειώθηκαν στις 22-23/2/1992 και 12-14/2/2004. Από τον ιστορικό χιονιά του Φεβρουαρίου του 2004 εντυπωσιάζει ο ολικός παγετός της 13 ης Φεβρουαρίου στη Ν. Φιλαδέλφεια (μέγιστη θερμοκρασία -1,8 ) Στη Θεσσαλονίκη, από τις παλιές κακοκαιρίες του Φεβρουαρίου ξεχωρίζει εκείνη της 11 Φεβρουαρίου 1936, στη διάρκεια της οποίας μέσα και γύρω από την συμπρωτεύουσα θάφτηκαν από τα χιόνια δεκάδες άνθρωποι. Στην κλιματική ιστορία ο Φεβρουάριος του 1963 ήταν έντονος στη διάρκεια του οποίου τα χιόνια έμειναν στην πόλη 24 μέρες. 

Πηγές : https://www.weather.gov/arx/holiday_groundhog. ziakopoulos.blogspot , Φωτεινή Χαμαλάκη " Η εορτή της Υπαπαντής -Ιστορία , Γραμματεία-Θεολογία" , https://www.vatopedi.gr